17.01.2023
Senfonik Muğam’ın yaratıcısı ve 20. yüzyılın büyük bestecilerinden biri olan Fikret Amirov, Azerbaycan müziğinin en büyük temsilcilerinden biridir. Bestelediği eserlerde Azerbaycan halk müziği olan Muğam ile klasik müziği sentezlemiştir. Bu sentez sonucu “Senfonik Muğam” adını verdiği yeni müzik türünün yaratıcısı olmuştur. Amirov yarattığı eserlerle Azerbaycan kültürünün ve müziğinin dünyaya tanıtılmasında büyük rol oynamıştır.
Müzisyen bir aileden gelen Amirov, ünlü Muğam bestekarı ve tar sanatçısı olan babası Meşedi Cemil Amirov’un izinden gitmiştir. Meşedi Cemil Amirov'un Muğam müziğini notaya döken ilk bestekar olduğu ve Azerbaycan’ın en büyük besteci ve opera sanatçılarına da dersler verdiği bilinmektedir. Babası vefat ettiğinde daha altı yaşında olan Fikret babasının yarattığı ekolün en parlak temsilcisi olma yolunda ilerledi. Bu sebeple Azerbaycan Devlet Konservatuvarı’na (1995’den sonraki ismi Bakü Müzik Akademisi) girdi ve Türk Dünyasının büyük bestekarı olan Üzeyir Hacıbeyli’nin yanı sıra Boris Zeydman gibi dönemin en başarılı isimlerinden dersler aldı. Bu isimler Amirov’un fikir hayatının gelişiminde büyük rol oynadı.
O, eserlerinde Azerbaycan’ın en büyük şairleri Nizami Gencevi ve İmadeddin Nesimi’den ilham almıştır. Başarılı senfonik eserlerin yanı sıra opera ve bale için yaptığı besteler de oldukça önemlidir. Yazdığı iki opera eseri bulunmaktadır, bunlar; konservatuvarda son sınıftayken kaleme aldığı tek perdeli Ulduz (Yıldız) operası ve beş yıl arayla 1953’de yazdığı Sevil operasıdır. Amirov’un inanılmaz yaratıcılığının eseri olan bale türünde bestelediği eserlerin ilki Şur adını verdiği baledir. Şair Nesimi’yi konu alan Nesimi Destanı balesi ve vefatından önce son eseri ve en yaratıcı eserlerinden biri olan Bin Bir Gece balesi dünya çapında büyük ses getirmiş balelerinden birkaçıdır. Dünyaca ünlü Rus besteci Dmitri Şostakoviç, Amirov’un zengin melodi yeteneğini değerlendirerek şöyle yazmıştır: “Melodi ve milli ruh Fikret Amirov yaratıcılığının çarpan kalbidir.”
Amirov 22 Kasım 1922 tarihinde Gence’de doğdu. 1942 yılında henüz 19 yaşında iken Tiflis’te aldığı üç aylık Askeri Haberleşme kursunu bitirmesinin akabinde devam etmekte olan 2. Dünya Savaşı'na yollanır. Ağır muharebe şartlarından dolayı mide yarası olduğu anlaşılır ve hastaneye yatırılır. İyileştikten hemen sonra cephede bulunan müzisyenlerden ufak bir müzik grubu teşkil eder ve bizzat yönetir. Hastanede ve cephede repertuvarına Rus ezgilerinin yanı sıra Azerbaycan halk müziği ve danslarını da ekler. Manevi anlamda orduya olan hizmetleri oldukça ilgi görür, fakat hastalığından ötürü askerden terhis edilir. 1942 yılında doğum yeri olan Gence’ye geri dönen Amirov, Gence Devlet Filarmonisi'nde sanat yönetmeni olarak çalışır. 1943 senesinde kendini geliştirmek ve daha fazla eser vermek adına Bakü’ye geri döner ve burada konservatuvar eğitimine devam eder. 1947 yılında Bakü’de Müslüm Magomayev Azerbaycan Devlet Filarmonisi'nde sanat yönetmeni görevine başlar. 1956-1959 yılları arasında Azerbaycan Devlet Opera ve Balesi müdürü olarak çalışır. Bu yıllarda SSCB Bestekarlar Birliği Sekreteri olarak seçilir.
Fikret Amirov
Sahne müziği alanındaki kariyerine Yürek Çalanlar ve Gözün Aydın operetleriyle başlayan Amirov’un en başarılı eserlerinden biri yaylı çalgılar orkestrası için bestelediği Nizami Senfonisi'dir. Senfoniyi dünyanın ünlü şefleri G. Rozhdestvensky (Rusya), H. Abendroth (Almanya), C. Munch (Fransa) yönetmiştir. 1948'de Şur ve Kürd Ovşarı senfonik muğamlarını yazdı. Bu senfonik muğamlar Bulgaristan, Belçika, Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki konser salonlarında icra edilmiştir.
Fransız müzik dergisi Journal Musical Français, Amirov’un senfonik muğamını şu sözlerle övmüştür: “Şur muğamı, tüm büyük müzik eserlerinin ihtişamına ve gerçeğine sahiptir.”
Sovyet Müziği dergisinin Fransa ve Belçika'da Sovyet Müziği başlıklı makalesinde, Fikret Amirov'un senfonik muğamı Şur’un bu ülkelerde çok övüldüğü belirtildi. New York Times gazetesi, Şur senfonik muğamının gramofon kaydının Amerika Birleşik Devletleri'nde yayınlandığını haberinde bildirdi. 1950'de dört bölümlük Azerbaycan Senfonik Süiti'ni besteleyen F.Amirov, daha sonra modern bir temayla Sevil operasını yazdı ve bu eser Azerbaycan müzik tarihine ilk ulusal lirik opera olarak girdi. Sevil operasının prömiyeri 8 Ekim 1953'te Azerbaycan Devlet Akademik Opera ve Bale Tiyatrosu'nda yapıldı.
Fikret Amirov, Tamara Buşuyeva & Gennady Rozhdestvensky; Gülistan Bayati - Şiraz eserinin provası, Moskova, 1971
1965 yılında Fikret Amirov, SSCB “Halk Sanatçısı” unvanını aldı. Bestecinin geniş eser yelpazesinde vokal türünün de özel bir yeri olmuştur. Amirov, çeşitli türlerde üç romans ve yirmi beşten fazla şarkının yazarıdır. 70'lerde Nesimi vokal koreografik şiirini, senfoni orkestrası için Azerbaycan Gravürleri'ni, Gülüstan-Bayatı-Şiraz senfonik muğamını, Bin Bir Gece masallarından yola çıkarak aynı adı taşıyan bir bale yazdı. Mayıs 1982'de Sosyalist Emek Kahramanı unvanını aldı. Ocak 1984'te Nizami balesini tamamladı.
Fikret Amirov, 20 Şubat 1984'te tarihinde Bakü'de vefat etti ve 1. Fahri Hiyaban Mezarlığı’na defnedildi.
Fikret Amirov ve Elmira Nazirova, Bakü, 1955
2022 yılı Fikret Amirov’un doğumunun 100. Yıldönümü vesilesiyle Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı TÜRKSOY tarafından Türk Dünyasında “Fikret Amirov Anma Yılı” yılı olarak ilan edildi. “Fikret Amirov Anma Yılı” çerçevesinde ilk konser Şubat ayında Ukrayna’da düzenlendi. TÜRKSOY, Azerbaycan Cumhuriyeti Ukrayna Büyükelçiliği ve Dnepropetrovsk Azerbaycan Diaspora Teşkilatı iş birliğinde Dnipro Devlet Filarmonisi’nde düzenlenen konserde, Azerbaycan Devlet Sanatçısı şef Yalçın Adıgözelov’un yönetiminde Dnepropetrovsk Vilayeti Akademik Orkestrası Fikret Amirov’un eserlerini seslendirdi.
“Fikret Amirov Anma Yılı” çerçevesinde diğer konser Kazakistan’ın Karagandı kentinde düzenlendi. TÜRKSOY’un organizasyonunda Şalkıma Konser Salonu’ndaki konserde Kazakistan’ın ünlü şeflerinden Petr Gribanov’un yönetimindeki Yerkegali Rahmadiyev Akademik Senfoni Orkestrası sahne aldı. Azerbaycan'ın opera sanatçısı İlham Nazar’ın (kontrtenor) solist olarak yer aldığı konserde, Azerbaycan İlleri, Kör Arabın Şarkısı gibi Fikret Amirov'un popüler besteleri seslendirildi.
Ayrıca TÜRKSOY tarafından geleneksel olarak düzenlenen TÜRKSOY Opera Günleri’nin 23’üncüsü Fikret Amirov’a ithaf edildi ve 2022 Türk Dünyası Kültür Başkenti Bursa’da, Bursa Bölge Devlet Senfoni Orkestrası eşliğinde düzenlenen muhteşem açılış konseriyle başlayan program ve iki gün sonra İzmir Opera ve Balesi Orkestrası eşliğinde düzenlenen konserle devam etti.
Azerbaycan’dan şef Eyyub Guliyev’in yönetiminde Bursa Merinos Atatürk Kültür Kongre Merkezi Osmangazi Salonu’nda ve İzmir Elhamra Salonu’nda düzenlenen konserlerde, Türk coğrafyasından Fatima Caferzade (Azerbaycan), Uralhan Seilbekova, Şıngıs Rassılkhan (Kazakistan), Elgiz Beyşenbaev, Atakhan Aibek Uulu (Kırgızistan), Damla Bursu Kılıç Sayın (Türkiye), Malika Normatova (Özbekistan), Havva Özdemirağ (KKTC) ve Eleonora Djodjoska (Kuzey Makedonya) yer aldı ve sanatseverlere Türk halklarına özgü arya ve klasik batı opera eserlerinin icra edildiği muhteşem bir konser programı sundular.
Konserlerde seslendirilen: Fikret Amirov’un Azerbaycan Capriccio ve Sevil operasından “Sevil’in Aryası”, Tokat Türküsü “Sabahın Seherinde”, A. Maldıbaev’in Ayçurok operasından “Kulçoro’nun Aryası”, L. Hamidi’nin Bülbül, A. Jubanov’un Abay operasından “Sırttan’ın Aryası”, K. Aziz’in Al Yemeni, L. Pipkov’un Nani, A. Atabaev’in Kırgız Jeri, M. Aşrafi’nin Keşmir’de eserleri izleyiciler tarafından büyük beğeni kazandı.
Fikret Amirov’a ithafen düzenlenen 23. TÜRKSOY Opera Günleri, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Gazimağusa’daki Othello Kalesi’nde düzenlenen konserle devam etti ve Girne’deki tarihî Bellapais Manastırı’nda düzenlenen konserle Türk Dünyası opera sanatçıları son kez sahne alarak Kıbrıslı sanatseverlerle buluştu.
“Fikret Amirov Anma Yılı” kapsamında diğer iki konser ise Adana ve Ankara’da yapıldı. TÜRKSOY ve Çukurova Senfoni Orkestrası iş birliğiyle 7 Ekim tarihinde Adana Büyükşehir Belediyesi Konser Salonu'nda, 9 Ekim ise T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın “Başkent Kültür Yolu Festivali” çerçevesinde CSO Ada Ankara Kültür Sanat Merkezi'nde yapılan konserleri Azerbaycan’dan şef Mustafa Mehmandarov ve Türkiye’den şef Eray İnal yönetti. Türk Dünyası solistleri Teyyub Aslanov (Azerbaycan), Noir Yusupov, Feruza Yusupova (Özbekistan) ve Emrah Sözer (Türkiye) seslendirdikleri Fikret Amirov eserleriyle sanatseverlerin beğenisini kazandı.
Azerbaycan’ın ünlü bestekarı Fikret Amirov’u Türk Dünyasında tanıtmak amacını karşısına maksat koyan TÜRKSOY teşkilatı inanıyorum ki, düzenlenen bu konserler vasıtasıyla sanatseverlerin zevkini okşamış, az da olsa amacına ulaşmıştır.
Elçin Gafarlı, TÜRKSOY Azerbaycan Ülke Temsilcisi
