14.07.2024

Paylaş:

“Bu opera yangın ve alevler içinde doğdu” demiştir ünlü besteci Giuseppe Verdi. Bestelediği operalar içinde en zengin, en uzun ve en problemli olanı kuşkusuz Don Carlos’tur. Bestelenmesi ve revize edilmesi aralıklı olarak 18 yıl sürmüştür. 1990’lı yılların sonunda Paris Operası arşivlerinde bulunan bu esere ait yeni bölümler, son kostümlü provalardan sonra kesilmiş bölümlerdir. 
 
Giuseppe Verdi’nin operalarından çok azı ilk temsilini İtalya dışında gerçekleştirmiştir. Don Carlos ile ilgili birçok özellik ve sonrasında yaşanan zorluklar, eserin Paris Operası tarafından sipariş edilmesinden ve ilk temsilini burada yapmasından kaynaklanır. Olağanüstü uzunluğu, beş perdeden oluşması, içinde uzun bir bale bölümünün olması, orkestrasyonun yoğunluğu ve sahne üzerinde kullanılan bando Paris Operası’nın olmazsa olmazlarındandı. Verdi genellikle İtalya’da bir veya iki tane kostümlü provayla yetinirken Paris’te bu sayı sekize çıkmıştı. Sekizinci kostümlü provada üç saat kırk yedi dakika süren operanın en azından 15 dakikasının kesilmesi kaçınılmaz olmuştu. Prömiyerden önce Verdi Posa’nın ikinci perde, birinci sahnedeki solosunda ve aynı perdedeki Posa-Philippe düetinde kısaltmalara gitmişti. Daha sonra operanın ilk 10 dakikasını komple kesmişti. Bu kesilen bölümde eserin prelüdü, kışın ve savaşın ne kadar zor geçtiğinden şikâyet edilen koro bölümü vardı. Ayrıca savaşta oğulları ölmüş bir kadına Elizabeth’in altın bir zincir verdiği sahne de kesilmiştir. Ayrıca Elizabeth ve Eboli arasındaki 4. Perde düetinin de büyük bir bölümü daha önceki provalarda kesilmiştir. 1867 yılındaki operanın ilk basımı, açılış gecesinden önce yapılan kesintileri içermez.
 
Fransızca versiyonundan bahsedildiği zaman esere Don Carlos, İtalyanca versiyonlarından bahsedilirken ise Don Carlo demek doğrudur. Aynı şekilde karakter isimleri de Fransızca versiyonda Philippe, Rodrigue, Elisabeth iken, İtalyanca versiyonda Filippo, Rodrigo ve Elisabetta şeklindedir.


Carlo Cornaglia, 1884
 
Opera Paris’te her ne kadar 43 defa temsil edildiyse de Verdi büyük bir başarı elde ettiğini düşünmemiş ve operayı Achille Lauzieres’ye tercüme ettirip Bolonya’da sahnelemiştir. Kısa sürede opera Roma’da (Şubat 1868) daha sonra da Milano’da (Mart 1868) temsil edilmiştir. Operanın 1871 yılındaki Napoli prodüksiyonu beğenilmeyince bu durum Verdi’de eseri revize etme isteğini doğurmuştur. Bir sonraki yıl yeniden sahnelenmesi düşünülen eser için Verdi, 2. Perde ikinci sahnedeki Posa- Filippo düetini güçlendirmiştir. Buradaki değişiklikler için Antonio Ghislanzoni yeni bir metin yazmıştır. Ayrıca beşinci perdedeki Carlo- Elisabetta düetinin marş bölümünü de komple kesmiştir. 1871 yılında temsil edilen bu versiyon da basılmış böylece eserin ikinci basılmış versiyonu ortaya çıkmıştır. Her iki versiyon da beş perdedir. Verdi, operasını yeniden revize ettiği zaman eseri dört perdeye düşürmüştür. Her ne kadar bu versiyon Viyana için düşünülmüş olsa da operanın dört perdelik hali ilk defa 1884 yılında Milano’daki Teatro Alla Scala’da sahnelenmiştir. Paris versiyonundaki birinci perde komple kesilmiş, bunun haricinde Posa- Philippe düeti ve Carlo- Elisabeth düeti yeniden ele alınmıştır. Paris versiyonundaki 4. Perde kuarteti oldukça değiştirilmiş, Posa’nın ölümünden sonraki sahne ve finali yenilenmiştir. Verdi tüm bu değişiklikleri Fransızca versiyon üzerinden yaptığı için yeniden yazılan Fransızca cümleler, Angelo Zanardini tarafından tercüme edilmiştir. Bu versiyon da hem İtalyanca hem de Fransızca olarak basılmıştır. Verdi’nin eliyle yapılan revizyonlar burada biterken 1886 yılında Modena’da sahnelenen bir versiyon, Paris versiyonunun birinci perdesini sonradan yenilenmiş dört perdelik versiyona ekleme şeklinde yapılmış ve bu şekilde de eserin notaları İtalyanca olarak bir kez daha basılmıştır. Kesin olan şey, eserin bu şekildeki basımının Verdi’nin onayı olmadan asla gerçekleşemeyeceği, dolayısıyla eserin Verdi tarafından onaylanan son versiyonunun bu olduğu düşünülmektedir.


Giuseppe Verdi, 1870'ler 
 
Yapılan değişikliklere sahne sahne bakacak olursak:
1. Perde:
Bu perde tümüyle kesilmiştir. 19. yüzyıl Grand-Operasında en az bir sahnenin başka bir ülkede geçmesi geleneği bakımından bu perdenin olması elzemdir. Fransa’da geçen bu perde kaldırılınca eser sadece İspanya’da geçmektedir. Ayrıca bu sahnede Elisabeth’i kendi halkı içinde görürüz. Bu perdedeki Carlos- Elisabeth düetinin motifleri ileriki perdelerde de tekrar etmektedir. Geçmiş günleri hatırlatmak maksadıyla tekrarlanan bu bölümler, eserin birinci perdesi kesildiği zaman anlamını yitirmektedir. 
 
2. Perde, birinci sahne:
Birinci perde komple kesildikten sonra Carlos’un aryası ‘Je l’ai vue’ (‘Io la vidi’) eserin dört perdelik versiyonuna eklenmiş fakat sözleri değiştirilerek bir ton aşağı alınmıştır. Posa-Carlos düeti iki ayrı kesintiye uğramıştır. Kesilmemiş halinde düetin başında Posa, Flandra için duyduğu üzüntüyü dile getirmektedir. Carlos’un Elisabeth’e duyduğu aşkı anlattığı ve Posa’nın ona Flandra’ya gitmesi gerektiğini söylediği bölüm kesilmiştir. 
 
2. Perde, ikinci sahne:
Bu bölümde, Posa-Philippe düetine kadar hiçbir yer kesilmemiştir. Fakat Verdi bu düette dört farklı yenilemeye gitmiştir. Bu değişiklikler orkestral ve vokal değişikliklerin yanı sıra metinde de yapılmıştır. 
 
3. Perde birinci sahne:
Bu perdeyi başlatan kutlama müziği, koral bölüm ve Elisabeth’in pelerin, maske ve kolyesini verdiği bölüm kesilmiştir. Bir sonraki sahnede Don Carlos’un Elisabeth’in kılığına bürünen Eboli’yi, Elisabeth zannetmesi çok mantıklıyken, bu bölüm kesilince bu yanlış anlama sahnesi mantıksızlaşmaktadır. Ayrıca Paris Operası’nın geleneği olan bale bölümü de komple kesilmiştir. 
 
3. Perde ikinci sahne:
Kalabalık ve etkileyici sahnelerin ustası olan Verdi, hiçbir versiyonda bu sahneye dokunmamıştır.
 
4. Perde birinci sahne:
Elisabeth’in sahneye girdiği bölüme kadar hiçbir yerde değişiklik yapılmamıştır. Kuartet yenilenmiş ve Elisabeth’e vokal olarak daha aktif bir hal getirilmiştir. Daha sonraki Elisabeth-Eboli düeti ilk önce oldukça kısaltılmış sonra yeniden bir parça uzatılmıştır.
 
4. Perde ikinci sahne:
Paris prömiyerinden sonra bu sahne daima Posa’nın ölümüyle bitmiştir. Prömiyer öncesi kesilen bölümde uzun bir ayaklanma sahnesi vardır. Carlos Philippe’i suçlar, Eboli Elisabeth’e halkı Carlos’u kurtarmak için ayaklanmaya teşvik ettiğini söyler arada koral bölümler vardır. Verdi bu sahneyi yeniden ele alması gerektiğini düşündüğü için kısaltmalara gitmiş, böylelikle daha konsantre ve hızlı ilerleyen bir şekil almıştır.
 
5. Perde:
Verdi, Carlos- Elisabeth düetinin marş bölümünü 1872 Napoli temsili için kesmiş fakat 1884 Milano temsilleri için orkestral dokuda yaptığı bazı yenilikler ile tekrar esere eklemiştir. Paris versiyonunda engizitörler korosu ve rahipler korosuna Philippe’in vokal katkılarıyla oldukça büyük ölçekli olan final dört perdelik versiyonda çok kısa ve hızlı ilerleyen bir şekil almıştır. 
 
Giuseppe Verdi, eseri Fransızca libretto üzerine bestelediği için beş perdelik Paris versiyonu, İtalyancaya çevrilmeden orijinal formunda ve dilinde sahnelendiği zaman en güzel sonucu vermektedir. Dört perdelik versiyon ise yine revize edildiği şekliyle ve İtalyanca olarak sahnelendiğinde kendine özgü tarzını yakalamaktadır. Zaman içinde yapılan değişiklikler, lisan farklılıklarıyla karmaşık bir versiyon yarattığı için esere zarar vermektedir.