10.09.2025

Paylaş:

400 yıldan uzun bir süredir William Shakespeare’in (1564-1616) oyunları, çeşitli ülkelerde yazarlara, ressamlara ve müzisyenlere ilham kaynağı olmuştur. Beethoven, Mendelssohn, Berlioz ve Çaykovski gibi besteciler, Shakespeare konularına dayanan etkileyici orkestralı eserler bestelemiştir. Oyunları bale hâline getirilmiştir. Sergey Prokofiev’in Romeo ve Juliet’i gibi, 


Otello ve Desdemona Venedik'te ©️ Théodore Chassériau, 1849

birçok oyunu da Charles Gounod’nun Romeo ve Jülyet’i, Ambroise Thomas’nın Hamlet’i, Benjamin Britten’ın Bir Yaz Gecesi Rüyası, Giuseppe Verdi’nin Macbeth’i, belki de hepsinden eşsiz olanları Verdi’nin Otello ve Falstaff’ı olarak operalaştırılmıştır.

Shakespeare’in Otello’su 
William Shakespeare, birçok oyununun kaynağını daha önceden bilinen hikâyelerden alırdı. 1604 yılı civarında yazılan Otello, İtalyan yazar Giraldo Cinthio’nun bir hikâyesinden yaratılmıştı. Cinthio’nun hikâyesinde Mağripli bir asker, karısının ihanetinden emin olunca, bir asker arkadaşının da yardımıyla karısını bir kum torbasıyla boğar. Shakespeare’in büyüklüğünü kanıtlayan, böylesine bir malzemeden, zamansız ve evrensel bir trajedide kıskançlık yüzünden mahvolmuş bir insan ruhunu yaratabilmiş olmasıdır.


Giuseppe Verdi ©️ Giovanni Boldini, 1886
 
Shakespeare, karakterlerini etten ve kandan yaratmıştır. Büyük bir general olan Otello, karısı Desdemona hakkında kuşkuya düşer. Çünkü kendisi ondan yaşlıdır ve başka bir soydan gelmektedir. Kendisiyle aynı rütbede olan Cassio’dan nefret eden Iago Otello’ya, Desdemona’nın belki de Cassio’yu sevdiğini ve onu aldattığını söyler. Otello’nun kıskançlığı korkunç bir aşamaya gelir ve sevdiği hâlde karısını öldürür. Kendi kıskançlığının kurbanı olduğunu çok geç anlar ve intihar eder.


Verdi ve Boito, Verdi’nin Sant’Agata’daki evinde, yaklaşık 1890’lar…
 
Arrigo Boito
Giuseppe Verdi’nin Otello operasını bestelemesinde büyük payı olan kişi Arrigo Boito’dur (1842-1918). İtalyan bir ressam ve Polonyalı bir kontesin oğlu olan Boito, besteci, şair ve gazeteciydi; Milano Konservatuvar’ında eğitim gördü, İtalyan besteciler arasında en yeteneklilerinden biri olarak ünlendi, Almanya’dan gelen yeni teorilerin ateşli bir savunucusu oldu.
 
Giuseppe Verdi ve Arrigo Boito’nun basım evi sahibi olan Giulio Ricordi’nin çabaları sonucu iki besteci ortak bir çalışma içine girdi. Ricordi, büyük besteci Verdi’nin kaleminden çıkacak bir başka opera için sabırsızlanıyordu. 1880 yılının yazında Ricordi, Shakespeare’in Otello konusunu gündeme getirdi. Hem eseri seven hem de besteciye eşsiz bir adaptasyon sağlayabilecek kusursuz bir librettist tanıyordu: Arrigo Boito.


 Arrigo Boito (1842-1918) ©️ Varischi e Artico
 
Verdi ve Boito arkadaş değillerdi. Her zaman eleştiriye aşırı duyarlı olan Verdi, Boito’nun İtalyan müziğine, özellikle de kendi müziğine karşı bir yolda ilerlediğini düşünüyordu. Ancak Ricordi, Boito’nun büyük İtalyan bestecinin ilgisini çekebilecek müzikal anlayışa ve edebi yeteneğe sahip olduğunu biliyordu. Emekliye ayrıldığını söyleyen Verdi, birkaç yıldır beste yapmamıştı. Aida’nın prömiyerini yapmasının üstünden neredeyse 10 yıl geçmişti. Boito, Verdi’ye bir taslak verdi, Verdi herhangi bir fikir beyan etmedi. Ancak daha önce başarısız olan Simon Boccanegra üzerine yeniden beraberce çalıştıktan sonra, Otello için Boito ile bir iş birliğine girmeye karar verdi.
 
Otello Opera Oluyor
Boito, librettonun basit bir oyun olmadığını biliyordu. Şarkı söylemek konuşmaktan daha uzun zaman ister. Bunun için bir librettoda, oyundan çok daha az söz olmalıdır. Libretto, hareketi yürüten bölümlere ve karakterin veya karakterlerin olaya yorumda bulunabilecekleri bölümlere ayrılmalıdır. Değişik karakterler, müzik sayesinde farklı duygularını aynı anda ifade edebilir (düetler, triolar vb.), bu nedenle adaptasyonlarda bu yönler göz önünde tutulmalıdır. Sonuçta libretto, tüm bunlar düşünülerek, hikâyenin akışına sadık kalarak oluşturulmalıdır.


Verdi’nin Sant’Agata’daki evinde aile üyeleri ve arkadaşlarıyla birlikte 1900’lü yıllar.
(Verdi ortada, Giulio Ricordi sağdan ikinci sırada)
 
Bu, Arrigo Boito için kolay bir iş değildi. William Shakespeare’in oyunlarının özelliği, onun dilinin zenginliği, güzelliği ve betimleme yetisidir; bu yüzden, tüm bu özellikleri çok daha az sözle, İtalyanca olarak elde etmeliydi. Aynı zamanda Verdi’nin müziğinden de büyük bir destek bulmuştu. Çünkü müzik, Shakespeare’in orijinalinde olan tüm duyguları yansıtabiliyordu. Boito bunun farkındaydı. Librettosu yalnızca İtalyanca’ya bir tercüme değil, aynı zamanda başka bir ortama dönüştürülmüştü. Bu ortam, bestecinin sözcüklerin anlamını çok daha güçlendireceği bir ortamdı.
 
Otello Operası ve Otello Oyunu
Boito, Shakespeare’in beş perdelik eserini dört perdeye indirmiş, eserin birinci perdesini tümüyle kesmiş, böylelikle Desdemona’nın babası Brabantino karakterine hiç yer vermemiştir (Boito ayrıca Emilia karakterine de yer vermemiş ve Cassio ile Roderigo karakterlerinin önemlerini de azaltmıştır). Shakespeare’in ikinci perdesi, Boito’nun birinci perdesi olmuştur. Otello ve Desdemona aşkının derinliğini anlatabilmek için Boito birinci perde finaline bir aşk düeti koymuştur. Bu, operalarda alışık olduğumuz bir durumdur. Düet, yalnızca Otello’nun düşüşünün şiddetini anlatan dramatik bir amaca hizmet etmekle kalmaz, aynı zamanda hiçbir sözcüğün anlatamadığı duygu yoğunluğunu müzik sayesinde anlatır. 


 Verdi ve Boito, 1892
 
İkinci perdede Boito, Iago’nun meşhur Credo’sunu yazmıştır. Monologun operatik karşılığı olan bu arya, Boito’nun orijinal bir yaratısıdır ve oyunun hiçbir yerinde yoktur. Aryada Iago, şeytani karakterini tümüyle ortaya koyar ve Verdi hem teatral hem de müzikal açıdan karakterini tümüyle betimler. En büyük değişim belki de eserin üçüncü perdesinde görülür: Otello, kıskançlık nöbeti sonunda Desdemona’yı kuzeni Lodovico’nun önünde tokatlar. Operada Boito bu noktayı büyük bir ansamblın başlangıç noktası olarak kullanır. Ansambl, Otello çok sevdiği karısını herkesin önünde reddettiği zaman operanın en önemli zirvesini oluşturur. Yedi tane ana ve yan karaktere koro katılır. Sadece bir operada tüm bu ayrı karakterler aynı anda değişik duygularını iç içe verebilir. Bu, tiyatroda olanaksız bir olaydır, çünkü orada aynı anda konuşan karakterler yalnızca büyük bir kaosa neden olur.


Otello ve Desdemona ©️ Alexandre-Marie Colin, 1829